Verpleeghuis – Rondje om de zorg

Verbinding op gevoel

Ze zit wel aan tafel, maar ze sluit steeds haar ogen. Knikkebollend in de stoel. Voor haar ligt een schaaltje met stukjes gesneden banaan. ‘Ze eet slecht’ vertelt een collega mij ‘ze valt af’. Ik zie het aan haar.

Soms kijkt ze op en kijkt ons starend aan. Ziet ze me wel, of kijkt ze langs me heen? ‘Ze begrijpt ons niet goed, ze is zo leeg’ vervolgt mijn collega en ik begrijp wel wat ze zegt. We zeggen het wel eens als bewoners dieper in hun dementie raken en de wereld aan ze voorbij lijkt te gaan, als de woorden niet meer binnendringen, taal niet meer begrepen wordt. ‘Leeg, ze lijkt zo leeg’.

En toch…

Leegte is als een huls, waar de mens steeds meer uit verdwijnt. Ik vraag me af of dat zo is en of ik dat zo wil zien. Wij verdwijnen, wij worden niet meer begrepen, wij worden vage beelden in haar werkelijkheid. In haar schuilt het meisje, de vrouw die ze is en altijd zal blijven. De leegte zit er alleen maar tussen ons, in de verbinding die voor haar niet voelbaar is.

Dus stap ik haar ruimte in, haar werkelijkheid. Dat is een wereld zonder woorden. Ik ga op mijn hurken naast haar zitten en ik leg mijn hand op haar hand. Ze opent haar ogen en staart er naar. Stil, we zijn samen stil. Ze kijkt naar de hand en langzaam draait ze haar hoofd en kijkt mij aan. Ze kijkt naar mij en ik vang haar blik.

Zo zit ik even naast haar. Mijn hand op de hare en vervolgens pak ik de vork en prik er een stukje banaan aan. Ik lach naar haar en breng de vork naar haar lippen. Ze opent haar mond en hapt de banaan van de vork. Langzaam kauwt ze, starend naar onze handen. Soms buigt ze haar hoofd en sluit haar ogen. Ze is zo moe, ik zie aan alles dat ze moe is.

Ik streel nog eenmaal haar hand, ik moet weer verder. Ze kijkt op en heel langzaam verschijnt er een glimlach. In de stilte hebben we contact, wordt de leegte opgevuld. Verbinding op gevoel.

‘Stel je voor…als kakkerlak.’

‘Ik ben niet bang voor de dood, ik ben bang voor wat daarna komt’ is een uitspraak van een bewoner tijdens een gesprek. Niet weten wat daarna is, gaf onzekerheid en angst. In alles waar deze man de eigen regie had en zelf zoveel mogelijk grip op zijn leven probeerde te houden, verloor hij op dit punt zijn houvast.

Tja, wat is er ook daarna? Als collega’s spraken we daarover na tijdens de lunch. Waar de één onzeker was over wat daarna kwam, geloofde de ander in een leven na de dood. Eén collega hoopte niet dat de theorie over reïncarnatie waar zou zijn. ‘Stel je voor dat je als kakkerlak terugkeert’ zei ze en daar moesten we om glimlachen.

‘Ik ben niet bang voor de dood….’ dat geldt niet voor iedereen. Bij bewoners en óók bij naasten merk ik vaak angst voor het sterven. Daar heeft iedereen zijn eigen beeld en verhaal bij. Zelfs als er een zekerheid is dat er een leven na de dood is, is het sterven iets om tegenop te kijken. ‘Krijg ik pijn? Kan ik stikken? Sterf ik alleen?’ het zijn zomaar gedachten die iemand bezig kunnen houden.

‘Bent u bang voor de dood? Bent u bang om sterven? ik weet dat dit een directe vraag is. Het is niet een vraag om zomaar te stellen en tegelijk hoeven we er niet omheen te draaien. Voor vrijwel alle bewoners in een verpleeghuis is dit hun laatste thuis en zij of hun naasten zijn zich daar goed bewust van. Er komt een moment dat ze hier zullen sterven. Je voelt meestal in een gesprek wel aan of je hierover kan praten. Vaak merk ik de opluchting, omdat je deze vraag stelt. Waar ze zelf al mee bezig waren in hun hoofd, is bespreekbaar, ligt open op tafel.

Ik vind dit waardevolle gesprekken. Het is kwetsbaar en je mag als zorgverlener dichtbij de ander komen. Het geeft de ander de ruimte om vragen te stellen, te vertellen waar hij of zij bang voor is of wat rust geeft en waar de wensen liggen. Soms kan je door jouw uitleg iemand gerust stellen. Het komt ook voor dat bewoners en naasten er nog niet aan toe om daarover te spreken, maar bied je wel de opening en de veiligheid om er later op terug te komen.

‘Ik ben niet bang voor de dood’ zei deze meneer in het gesprek. ‘Ik ben wel bang voor wat daarna komt’ vervolgde hij. Het leverde niet alleen een gesprek op met hem, maar óók met collega’s. Luchtig tijdens de lunch.

‘Stel je voor, als kakkerlak….’

Straks is niet nu

‘Straks is niet nu’ ik hoor het haar zeggen. Een collega wandelt met een bewoonster over de gang. In de huiskamer klinkt het gerammel van de pannen, het avondeten wordt voorbereid. Ik sta in de hal, te wachten op de lift. Ik ga zo naar huis. ‘Straks’ denk ik in gedachten en dat is voor mij dichtbij.

Ik kijk de lange gang in, waar ik mevrouw zie lopen, mijn collega er vlak naast. Het liefst wil mevrouw een andere route volgen dan de rechte baan die de gang biedt. Liever gaat ze naar links of naar rechts, opent ze deuren van de kamers van andere bewoners. De collega leidt haar steeds weer naar de lange gang, om te voorkomen dat ze bij een andere bewoner op de kamer komt. ‘Kom maar, we gaan niet de kamers op. Kom maar, straks gaan we eten.’ Mevrouw reageert en het is duidelijk te horen: ‘Straks is niet nu’.

‘Straks….’ we zeggen het vaak, bedenk ik me, terwijl de lift op nog zich laat wachten en ik naar het trappenhuis loop. Ik kan de zinnen in mijn hoofd bedenken. ‘Ga nog maar even zitten, we gaan straks koffiedrinken’ of ‘Ga nog maar even in bed liggen, straks komt de zorg bij u’.

‘Straks is niet nu’.

Straks is ver weg als je leeft in het moment van nu. In het nu waarin je voelt dat je naar huis moet gaan, dat je voor je man moet zorgen. In het nu waar de aardappels geschild moeten worden, waar je de kinderen uit moet zwaaien voor school. In het nu waarin je voelt dat je naar je werk moet gaan, waar je denkt en zeker weet dat je nu écht op moet staan, omdat anders….

Haar woorden dansen na in mijn hoofd, terwijl ik de trappen afloop naar beneden. In het nu van dit moment, is er voor haar geen ruimte voor straks.

Straks is als de lange gang waarin je wandelt en waarvan je niet ziet waar het op uitloopt. Straks zijn de woorden die geen rust geven, als je liever zoekt achter deuren wat je kwijt geraakt bent. Als je zoekt naar de grip op je gedachten en de flarden bij elkaar wil houden van dat wat ooit was. Als je zoekt naar geborgenheid en veiligheid, omdat het nu zo onrustig en angstig voelt, wil je niet wachten op straks.

Straks is niet nu. Ze heeft gelijk.

Mijn lach is weg

Nel loopt meestal vrolijk op mij af. Ze lijkt me te herkennen en dan is ze blij dat ze me ziet. Ze maakt een praatje en ik bewonder altijd haar jurk. Jurken draagt ze graag, zoals ze ook altijd een ketting om haar hals draagt, die door de hanger goed opvalt.

Vandaag zit ze wat lusteloos aan tafel. Het is spelletjesmiddag en Nel zit aan de tafel waar ze aan het sjoelen zijn. Iedereen lijkt plezier te hebben en één bewoner is fanatiek bezig om de hoogste score te behalen. Nel niet, Nel kijkt nors voor zich uit en lijkt niet op te merken dat ik op haar af loop. Ik probeer contact met haar te krijgen. ‘Nel, waar is je mooie lach?’ vraag ik en ze kijkt me somber aan. ‘Mijn lach is weg’ en ik geloof haar meteen, zo treurig als ze kijkt.

Ik doe een poging om haar op te vrolijken. ‘Wat heb je een leuk vest aan’ en dat meen ik ook. Hij valt niet alleen op door de rode kleur, maar het is ook opvallend dat ze dit keer géén jurk draagt. Nel lacht niet terug. Ze vertelt over haar moeder en haar broers, die niet op bezoek komen en dat ze daar niets van begrijpt.

‘Waar is je mooie lach?’ is mijn vraag, maar het maakt geen verbinding met haar gevoel. Haar gedachten zijn bij anderen, naasten die niet bij haar zijn. Naasten uit een ver verleden, maar in haar wereld van vandaag hebben ze een bestaan. ‘Ik snap dat je ze mist’ zeg ik en ze knikt bevestigend, terwijl ze naar de sjoelbak staart.

Je wil dat bewoners het goed hebben. Liever geen gemopper, geen geklaag, geen ongeduld. Liever geen ruzie aan tafel tussen bewoners onderling. We sussen, we troosten, we proberen de rust te bewaren en de gezelligheid en we motiveren ze om mee te doen aan activiteiten die worden georganiseerd. Daar is ook niets mis mee. Bewoners hebben echter ook gewoon hun nukken, boosheid, irritaties en verdriet.

Mag dat er zijn?

De volgende dag zie ik haar aan het einde van de gang lopen. Ze loopt naar me toe en zwaait vrolijk naar me. Ik zie duidelijk een lach op haar gezicht. ‘Is je lach er weer?’ ik kan het niet laten dat te vragen. ‘Ja, beetje bij beetje vind ik hem terug’ zegt ze ineens heel ernstig. ‘Oh gelukkig maar’ zeg ik ‘als je lacht vind ik jou het allermooist’ en dan lacht Nel volop. Een lach van oor tot oor.

‘Wie ben je, wat is je verhaal?’

Als ik mevrouw verzorgde, moesten ook haar haren worden gedaan. Dat moest in een paar draaien in een wrong, schuifjes erin en vervolgens een speld. Daar heb ik een aantal keren op moeten oefenen, zodat het niet na een uur weer uit elkaar viel.

Ze lag op een kamer van vier bewoners. Het was mijn eerste stage, mijn eerste kennismaking met het werken in de zorg. Ik kwam op een afdeling voor mensen met dementie, diep verzonken dementie. Zij lag daar ook, met haar mooie broze grijze haren. Ze keek me nooit echt aan. Het leek wel of ze dwars door me heen keen. Heel soms kwamen er wat klanken, maar woorden sprak ze niet. ‘Wie ben je, wat is je verhaal?’ dat vroeg ik me vaak af. ‘Wie ben jij, bewoonster op een kamer van vier.’

Als er koormuziek werd opgezet, leefde mevrouw op. Haar handen gingen omhoog en ze begon te wiegen in haar stoel. Haar ogen werden groot en haar klanken schoten een octaaf omhoog. In haar hart zong ze waarschijnlijk het hoogste lied, zong ze zo de psalmen mee. Ik keek daar met verwondering naar en dan kwam nog meer die vraag naar boven: ‘Wie ben jij? Wat is jouw verhaal?’

Veel persoonlijke spullen had mevrouw niet. Ze had alleen een prikbord boven haar bed waar vele foto’s zichtbaar waren. Daar zag ik haar, als meisje en als jonge vrouw. Ze straalde kracht uit in haar houding. Daar stond ze op in een donkere jurk of juist een vrolijke met bloemetjesmotief, haar haren keurig opgestoken. Lachend, samen met anderen en soms ook alleen. Beelden uit het verleden, in zwartwit en sepia.

Ik heb daar vaak naar gekeken. Terloops, of even wat langer. Ik heb de verhalen gehoord van collega’s, kleine flarden van haar leven. Ik zag het kort en bondig beschreven in het verslag in haar dossier. Alles bij elkaar kwam haar bestaan meer tot leven. Werd ze meer dan een bewoonster in een verzonken dementie, onbereikbaar voor ons. Zwartwit en sepia kreeg steeds meer kleur.

Ze werd iemand die ik als mens nooit vergeten ben en die altijd bij me bovenkomt als ik de vraag stel aan mezelf of aan anderen: ‘Wie is je bewoner, wat is zijn verhaal?’

Tien weken duurde mijn stage in het verpleeghuis. Het leerde mij de basis voor hoe je zorg geeft. Hoe je wast, hoe je aankleedt, hoe je een bed opmaakt, hoe je bewoners eten geeft. Het heeft vooral ook de basis gelegd in het kijken naar de mens achter de dementie. Haar haren uitborstelen, werd meer dan een dagelijks terugkerende handeling. Het werd iets wat bij haar hoorde, waar ze aandacht aan besteedde en wat ik met mijn handen voor haar overnam. Sierlijke wrong, schuifjes erin en een speld. Ik zie het nog zo voor me, met mijn ogen dicht. Mooie bewoonster, op een kamer van vier.

Contact!

Als ik jou zie moet ik altijd glimlachen. Met vertedering kijk ik je aan, wie niet eigenlijk? Kleine vrouw in een rolstoel met badstof bekleding. Alsof je gekoesterd wordt, omhuld wordt met een laag zachtheid die jouw kwetsbaarheid beschermd.

Teer leven.

Je staart me aan, terwijl ik voor je ga zitten. Ogen samengeknepen, maar ergens zijn de pretlichtjes zichtbaar en jouw nieuwsgierigheid. Het lijkt alsof je me iets wil vertellen, maar in plaats daarvan trek je jouw wenkbrauwen op. Je uit wat klanken, maar ik versta je niet. Je blik lijkt te zeggen dat je contact wil, maar je komt niet dichterbij.

Aan tafel is het gezellig. De muziek staat aan. Krijg je het mee? Soms dommel je weg, ondanks de koffie en de arretjescake die wordt aangesneden. Jouw kleine wereld opgesloten in de kuip van je stoel. Tussen de zachtheid van het badstof, zit je daar. Je raakt me.

Verzonken gedachten, naar binnen gekeerd. Ergens ook zo alert, alsof je de omgeving in je op wil nemen en daar onderdeel van wil zijn. En je bent er onderdeel van, hoe klein je wereld ook is. Als ik mijn haar uit mijn gezicht wegstrijk, zie ik jouw hand ook omhoog gaan. Heel langzaam gaan je vingers langs je dunne haar. De krulletjes die er nog inzitten, dansen speels om je heen.

In het spiegelbeeld zit soms het geheim.

Mijn armen strek ik voor me uit, ze rusten op tafel. Langzaam gaan jouw armen vooruit, totdat je met jouw vingers mijn handen aanraakt. Warme hand op mijn hand. Je pakt mijn pols beet en met de andere hand streel je me. Zachte, gerimpelde hand over mijn rood verkleurde armen. Heel teder voel je. Met alle aandacht die je hebt, zo lijkt het, voel je met je hand mijn arm.

Ik kijk jou aan en jij kijkt mij aan. Je hand blijft mijn onderarm strelen en er verschijnt een glimlach op je gezicht. We hebben contact!

Vandaag ga ik

‘Vandaag ga ik dood’ zegt ze, terwijl ik haar op de rand van het bed heb zitten. Ik heb haar net de washand gegeven. Ze zegt het met een stelligheid, zoals ze dat vaker tegen mij zegt. Ik kijk haar aan en zij kijkt mij aan. ‘Vandaag ga ik dood’ en ze zoekt bij mij bevestiging.

‘Oh nee, niet vandaag hoor. Daar heb ik écht geen zin in’ zeg ik quasi serieus. ‘Hoezo niet?’ en ze wast haar wangen, ze worden er rood van. ‘Dan heb ik daar zoveel werk mee, daar heb ik vandaag helemaal geen zin in’ ze kijkt me verbaasd aan. ‘Meen je dat?’ vraagt ze en ze kijkt me recht in mijn ogen aan, alsof ze wil ontdekken of ik een grapje maak. ‘Ja, echt waar. Dan wil ik je netjes neerleggen, moet ik de arts bellen, je kinderen….vandaag niet hoor’ en ze beseft ineens dat ik haar inderdaad voor de gek houd. Er verschijnt een grote glimlach van oor tot oor. ‘Wat ben je toch een schat’ en dan begint de dag en ze heeft het niet meer over doodgaan.

Nou ja, soms wel. Soms is daar ineens de dood aanwezig. In haar vraag of je nog even bij haar blijft, even naast haar wil zitten op het bed en haar hand wil vasthouden, omdat ze bang is. Soms is ze ’s nachts wakker en is ze er stellig van overtuigd dat ze iemand heeft vermoord. ‘Ik heb écht iemand vermoord hoor, ze ligt in de gang’ en hoe ik haar ook wil geruststellen, het helpt niets. Ze blijft herhalen: ‘Ik heb iemand vermoord’ en denk maar niet dat ze nog slapen gaat.

‘Weet je wat, ik zal het opruimen en ik zal de gang dweilen. Dan zie je er morgen niets meer van ‘ zeg ik in een poging om haar rustig te krijgen. In het schijnsel van de schemerlamp zie ik dat ze haar hoofd op het kussen neerlegt en glimlacht. ‘Ah, dat is fijn’ zegt ze en wederom ben ik een schat. Ze draait zich om op haar zij en sluit haar ogen, in de veronderstelling dat zij lekker slapen mag en dat ik de boel wel opruim.

Met haar kan ik zo spreken. Wat ik bij een ander niet zeggen kan, dat kan bij haar wel. Het stelt haar gerust, en de kwinkslag in mijn woorden leidt haar af. Breekt het moment waarin ze alles wat somber ziet. Dan is de dood verdwenen en maken we de wasbeurt af. Is het weg, is het vergeten, totdat het ineens weer naar boven komt. ‘Blijf je even bij me? Ik ben bang.’

Totdat het sterven echt dichtbij is. Ze ligt op bed, ze wil niet meer. Haar mond houdt ze stevig dicht. Ze eet al dagen niet meer en de medicatie weigert ze volop. Het is goed zo. De dood dichtbij en ik sta naast haar bed. Ze slaapt, haar ogen iets geopend, maar ze kijkt me niet meer aan.

‘Vandaag mag je. Vandaag mag je sterven, het is goed. Je kinderen omringen je, ze zijn er allemaal’ en ik streel haar hand. ‘Vandaag mag je, ook in mijn dienst hoor!’ Het is geen kwinkslag en geen grapje om haar af te leiden, om de lach op haar gezicht te toveren. ‘Vandaag mag je’ is mijn aanmoediging aan haar om het los te laten. Het is goed en ik gun het haar zo.

Ze sterft die dag. Ik ben nog net niet naar huis. Samen met een collega verzorgen we haar, wassen we haar gezicht, kam ik haar haren. Voor een laatste keer. Zoveel jaren was ze hier, woonde ze hier. Terwijl ik naar haar kijk, komen al die momenten en gesprekken even naar boven.

‘Vandaag ga ik dood’ ik hoor het haar in gedachten zeggen. Ik streel haar hand en leg ze netjes over elkaar op de dekens neer.

‘Dag lieve bewoonster, ik vond jou ook een schat!’

Op reis!

We gaan op reis. Je kan blijven zitten, gewoon blijven zitten. We gaan op reis, reken maar. Het kost je niets, het is helemaal gratis. Heel even geduld en dan ben je waar je wezen wilt. Althans, dat hoop ik maar.

Zullen we dan maar? Vertrouw je mij?

Daar gaan we dan.

Voor we er erg in hebben zijn we al in Amsterdam. Het Rijksmuseum doemt voor ons op en ineens zijn we lopend door kleine straatjes bij je huis aangekomen. Maar het is een ver verleden en de beelden van alle gebouwen en herinneringen, zijn vervlochten met elkaar. De stilte valt en de vertwijfeling.

Je hoeft niet lang te wachten, onze reis wordt door een ander voortgezet. Ze neemt ons aan de arm mee en dan wandelen we langs de Kalverstraat, het paleis op de Dam, de Prinsengracht…..ja, dat zegt je nog wel wat. Ik zie je glimlach weer en je hoofd knikt instemmend, terwijl je nogmaals roert in de koffie.

Ineens zijn we weer in Twente, het stuur is door een ander overgenomen. Bevinden we ons voor het oude ziekenhuis van Oldenzaal. ‘Een prachtig mooi gebouw, daar heerste rust en stilte’ vertelt ze en we dwalen met haar mee door de lange gangen. We worden meegenomen naar de dansschool, waar zij haar eerste danslessen kreeg. Waar ze verliefd werd op haar man en we glimlachen allemaal. Ik zie het voor me, met haar sjaaltje om de hals. Zwierend meisje.

We gaan langs Utrecht, maar het flitst aan ons voorbij. De gedachten en de beelden zijn in mist gehuld. Totdat er ineens een opleving komt. ‘Wat hadden we een mooi weekend! We zijn met elkaar een weekend weg geweest!’ en we volgen niet het draadje, maar de glimmende ogen en het plezier dat we kunnen lezen in haar blik, maakt dat we nog steeds voldoening halen uit onze reis. Haar lach, haar rode blos, een hand op mijn hand.

Onze reis gaat verder. Dwars door Hongarije en we leren hoe we ‘proost’ in het Hongaars kunnen uitspreken. Dat zijn we uiteraard alweer vergeten, maar de pogingen om het goed na te zeggen, houdt ons even bezig. Hij lacht breeduit om onze beroerde uitspraak, terwijl hij herhaalt: ‘Egészégére!’

Ik neem je mee op reis. Ik neem je mee met mijn ene vraag: ‘Waar kom jij vandaan?’ en we genieten allemaal mee als je gaat vertellen. Als jij iets laat doorschemeren van de plaatjes in je hoofd. Waar de één lange verhalen kan vertellen, blijft de ander steken bij de voordeur. Het is goed, we weven al die verhalen aan elkaar. Als een bundel van mooie momenten, waar we samen van genieten. Als blaadjes vol zinnen en foto’s, die neerdwarrelen in ons hoofd.

Ik neem je mee op reis? Nee, jij neemt mij mee op reis. Jij laat mij iets van jouw wereld zien. Ik stap in en jij voert mij mee. In je gedachten en je herinneringen. Het zit in kleine zinnen en flinterdunne momenten. Ik vind ze waardevol. Ik luister graag naar jouw verhalen en opmerkingen. Zelfs als je het met woorden niet kunt uitdrukken, dan geniet je mee van onze reis. Ik zie het aan je ogen, de twinkeling die alles zegt.

Samen op reis. Aan tafel, achter de koffie. Hoe leuk is dat!

‘Ik leer jou dansen’

‘Ik leer jou dansen’ zegt ze. Het is stil op de groep, de meeste bewoners zijn aan het rusten. De was ligt gevouwen in de wasmand en de koffie pruttelt. Zo’n momentje in de huiskamer, dat je tijd hebt voor één op één contact met de bewoner die nog rondloopt. De bewoner die geen rust vindt en graag jouw aandacht heeft.

Ik vraag haar welke muziek zij mooi vindt. In de ochtend hebben we naar ABBA geluisterd. Ze hadden meegezongen. Sommigen luidkeels en anderen binnensmonds. Een bewoonster zat zwijgend mee te luisteren, maar in haar ogen schitterden lichtjes. Zichtbaar genoot ze. Dat vind ik mooi om te zien. Het is leuk om muziek te luisteren die bewoners herkennen. Zo maak ik de ene bewoner erg blij met liedjes uit de Jordaan, de ander met André Rieu en weer een ander luistert graag klassieke muziek.

‘Welke muziek vind jij mooi?’ vraag ik. Mevrouw moet even nadenken. ‘Ik hou van schlagermuziek’ zegt ze. Dus zoek ik op onze iPad schlagermuziek op. Een andere bewoonster komt bij ons staan, als de eerste muziek door de huiskamer schalt. Ze staan beiden mee te wiegen. ‘Kom’ zegt ze, ze reikt haar beide handen naar me uit, omdat ze met mij wil dansen.

‘Ik kan helemaal niet dansen’ zeg ik grappend, maar tegenstribbelen heeft geen zin en er is zeker geen excuus meer als ze zegt: ‘Ik leer jou dansen.’

Daar gaan we dan, zwierend door de huiskamer met enkel de andere bewoonster als toeschouwster. Lachende gezichten en vrolijke muziek. Dan kan je ook eigenlijk niet stil blijven staan. ‘Je hoeft alleen maar mee te bewegen’ en ze leidt me verder, langs de eettafel en het keukenblok.

‘Je hoeft alleen maar mee te bewegen’ zegt ze. Hoe waar zijn die woorden, juist in de zorg aan mensen met dementie. Meebewegen met hun herinneringen, met wie ze zijn en met hun beleving. Dat is wel een zoektocht en er zijn momenten dat het niet lukt, dat de wereld van de ander onbegrepen is en gesloten blijft. Een uitdaging is het om de openingen te vinden. Waar vind ik de ander en hoe kan ik de ander iets aanbieden waarin hij of zij zichzelf herkent en daar blij of rustig van wordt? Dat de ander zich gezien voelt en waardevol?

‘Ik leer jou dansen’ en ze groeit in haar rol. Ik hoef alleen maar mee te bewegen.

De koffie is er door. Ik ga de koffie inschenken. Het dansen is voorbij, de muziek gaat nog even door. Haar glimlach is er ook nog. Alsof ze in gedachten nog steeds aan het dansen is. Danst op schlagermuziek.

Pretoogjes met een traan

Hij loopt steeds naar de huiskamer. Het is midden in de nacht. In plaats van te slapen, loopt hij rond. Van zijn slaapkamer naar de woonkamer. De belsensor gaat regelmatig af en soms ligt hij in zijn bed, heft zijn hoofd op en wens ik hem welterusten.

De pieper gaat weer af en ik loop naar de gang. Daar zit hij in de huiskamer, een beker chocolademelk heeft hij ingeschonken en ernaast liggen drie speculaasjes opgestapeld. Hij kauwt gedachteloos en merkt me niet meteen op. In de stilte van de nacht, een bewoner die niet slapen kan.

‘Kan u niet slapen?’ vraag ik en hij knikt bevestigend. De chocolademelk drinkt hij op en ik vraag of ik met hem naar zijn kamer zal meelopen. Dat is goed en hij staat op. De drie speculaasjes leg ik op zijn rollator neer. Zo lopen we terug naar zijn kamer. Ik trek de lakens glad en hij gaat zitten. ‘Ach, kom even zitten, even praten’ en hij lacht er vriendelijk bij.

Daar zit ik dan, naast zijn bed op de rollator (ja, eerst de speculaasjes veilig op het nachtkastje neergelegd). ‘Ik moet alsmaar denken aan mijn vrouw, ik mis haar zo’ en hij wijst naar de foto op een kastje. We kijken er samen naar. ‘Wat is ze mooi!’ zeg ik en hij begint te lachen. Pretoogjes met een traan.

In de nachtdienst wil je dat je bewoners slapen, dat ze rustig zijn. ‘Ga maar lekker slapen, het is nog maar midden in de nacht!’ hoe vaak hoor ik me dat niet zeggen tegen bewoners die dwalen. Het kost soms veel geduld en ook wat creativiteit om bewoners weer naar bed te begeleiden. Soms voor de zoveelste keer in één nacht. ‘Ga maar lekker slapen, bekijk de binnenkant van je ogen’ waarop een bewoonster ooit zei: ‘maar daar brandt geen licht!’ De nacht is nu eenmaal niet de veiligste plek voor iemand die angstig is.

Deze bewoner is niet angstig, maar wel verdrietig. Hij vertelt over zijn vrouw en over zijn zoon die zo plotseling is overleden. Mijn oog valt op de vele kleurrijke platen aan de wand. Als ik daar naar vraag, zijn ineens de herinneringen aan zijn vrouw en zijn zoon verdwenen. Hij begint te praten over zijn reis naar Afrika. Over zijn liefde voor het land, voor de dieren, voor de olifant.

Als ik hem zo hoor praten, over al die mooie herinneringen, maar ook over zijn gemis en zijn verdriet, dan raakt me dat wel. Herinneringen bij bewoners met dementie zijn vaak flarden en flarden worden langzaam rafels. Draden en lijnen in de tijd, maar het roept wel gevoelens bij ze op.

Wat gaat er in hun hoofd om, welke flarden laat ze dwalen, zorgen ervoor dat ze niet slapen kunnen? Mag dat ook het gemis en het verdriet zijn, mag dat ook de drang zijn naar een stukje eigen ruimte, in het opeisen van een beetje aandacht en klein stukje van je tijd? Dat je meekijkt naar de flarden, naar de rafels en begrijpt waarom ze wakker zijn?

Als de slaap niet komt, als gevoel je wakker houdt. Als de tranen in je hart gaan stromen, als je gewoon even in een hoekje wil gaan zitten met een kopje chocolademelk. Ik geef hem geen ongelijk.

‘Ga maar lekker slapen’ ik zeg het toch maar als hij weer warm onder de dekens ligt. De speculaasjes liggen onaangeroerd op het nachtkastje. ‘Welterusten, droom maar mooie dromen, droom maar van Afrika én van de olifant!’ en hij begint te glimlachen als ik dat zeg. Ik zie pretoogjes. Pretoogjes met een traan.

‘Welterusten hoor!’